Maymun Çiçeği (Mpox) Hastalığı

Maymun çiçeği (Mpox), tropik yağmur ormanlarının derinliklerinden küresel bir tehdit hâline gelen, ender rastlanan bir zoonotik hastalıktır. 2022 yılında, 116 farklı ülkeden gelen vaka bildirimleriyle dikkatleri üzerine çeken bu hastalık, Dünya Sağlık Örgütü’nün “Halk Sağlığını Tehdit Eden Acil Durum” ilan etmesine yol açtı. Mpox, sadece bölgesel bir sorun olmaktan çıkıp tüm dünyayı etkileyen bir halk sağlığı meselesine dönüşmüş durumda.

Epidemiyolojik Veriler

2022-2024 arasında toplam 99 bin 176 laboratuvar tarafından doğrulanmış mpox vakası ve 208 ölüm rapor edilmiştir. Vakaların yüzde 19’u Amerika kıtasından, yüzde 11’i ise Avrupa bölgesinden bildirilmiştir. Çoğunlukla Afrika bölgesinde görülse de uluslararası seyahat ve diğer faktörler hastalığın farklı kıtalara yayılmasına neden olmuştur.

Bulaşması ve Semptomlar

Maymun çiçeği virüsü, bir orthopoxvirüs türüdür ve insanlara genellikle enfekte hayvanların kanı, vücut sıvıları, deri ya da mukoza lezyonlarıyla temas yoluyla bulaşır. Ayrıca insandan insana bulaşması, yakın temas (ten teması dahil) veya vücut sıvıları aracılığıyla gerçekleşebilir.

Hastalığın kuluçka süresi genellikle 6-14 gün arasında değişmekle birlikte, 1-21 gün arasında da gözlemlenebilir. Belirtileri şunlardır:

• Ağrılı deri döküntüleri

• Lenf bezlerinde büyüme

• Ateş

• Şiddetli baş ağrısı, kas ağrıları ve yorgunluk

Cilt döküntüleri makül (düz tabanlı), papül (kabarık, sert ve ağrılı), vezikül (berrak sıvı dolu) ve püstül (irin dolu) şeklinde ilerler. Hastalık genellikle 2-4 hafta süren semptomlarla sınırlı kalır. Ancak çocuklar, bağışıklık sistemi zayıf kişiler ve kronik hastalar için daha ciddi komplikasyonlar ortaya çıkabilir.

Tedavi ve Korunma

Hastalığın tedavisinde bazı antiviral ilaçlar etkili olabilir. Bununla birlikte, tedavi genellikle semptomları hafifletmeye ve komplikasyonları önlemeye yöneliktir.

Korunma Yöntemleri:

• Hasta kişilere ve kontamine olmuş eşyalarına doğrudan temastan kaçınılmalıdır.

• Hasta bakımında eldiven ve maske gibi kişisel koruyucu ekipman kullanılmalıdır.

• Toplum farkındalığı artırılmalı ve sağlık çalışanlarının eğitimi sağlanmalıdır.

• Henüz mpox için özel bir aşı geliştirilmemiştir. Ancak çocukluk döneminde çiçek aşısı olan bireylerin bir miktar çapraz koruma sağladığı düşünülmektedir.

Seyahat ve Risk Yönetimi

Mpox, özellikle uluslararası seyahatlerde dikkat edilmesi gereken bir hastalıktır. Seyahat edenlerin, gidilecek ülkenin sağlık koşullarını dikkate alması ve bilinen risklere karşı önlem alması önemlidir. Bu kapsamda:

• Olası hastalıklar için aşı olunmalı,

• Profilaktik ilaçlar kullanılmalı,

• Dünya Sağlık Örgütü’nün ve T.C. Sağlık Bakanlığı’nın önerileri takip edilmelidir.

Farkındalığın artırılması ve gerekli önlemlerin alınması, yeni pandemilerin önlenmesinde hayati öneme sahiptir. Bulaşıcı hastalıklardan korunmak, sadece bireysel değil, toplumsal sağlık açısından da kritik bir sorumluluktur.

Unutmayalım: Korunmak, yayılmayı önlemek demektir.

Rahim Sarkması ve Tedavi Seçenekleri

Rahim (uterus) sarkması, pelvis taban kaslarının ve ligamentlerin gerilmesi ve zayıflamasının bir sonucu olarak rahime yeterli desteği sağlayamadığında ortaya çıkar. Bu durumda rahim aşağı doğru kayar veya vajinadan dışarı çıkar. Rahim sarkması her yaştaki kadında ortaya çıkabileceği gibi sıklıkla bir veya birden fazla vajinal doğum yapmış, menopoz sonrası dönemde olan kadınlarda görülmektedir.

NEDENLERİ

1- Gebelik ve doğum sırasında destek bağ dokusunun zarar görmesi

• Birden fazla vajinal doğum sayısı

• Zor doğum ve uzun süren doğum eylemi

• Doğum sırasında meydana gelen yaralanmalar

• Büyük bebek doğurmak (4000-4500 gr)

2- Yerçekimi etkisi

3- Östrojen eksikliği

4- Obezite

5- Yıllarca tekrarlayan zorlamalar (kronik kabızlık, kronik öksürük, astım vb.)

6- Genetik olarak zayıf bir bağ dokusuna sahip olmak

BELİRTİLER

Rahim sarkmasının şiddeti değişkenlik gösterir. Hafif bir rahim sarkmanız olabilir, hiçbir belirti ve bulgu yaşamıyor olabilirsiniz. Eğer orta veya ileri düzeyde rahim sarkması varsa aşağıdaki belirtileri yaşayabilirsiniz:

• Kasıklarda ağırlık ve çekilme hissi

• Vajenden dokunun dışarı çıkması

• İdrar kaçırma veya yapamama gibi üriner problemler

• Bağırsak hareketlerinde sorunlar

• Bel ağrısı

• Sanki küçük bir topun üzerinde oturuyormuşsunuz gibi veya vajenden dışarı bir şey çıkacakmış gibi hissetmek

• Sabahları daha az olup akşama doğru kötüleşen semptomlar

• Cinsel fonksiyonların bozulması

Rahim sarkması şiddetli olmadıkça tedavi gerektirmez. Eğer belirti ve bulgularınız rahatsız edici ve normal aktivitelerinizi engelliyorsa tedaviden fayda görebilirsiniz. Bu durumda tedavi seçeneklerini tartışmak için doktorunuzla konuşabilirsiniz.

KOMPLİKASYONLAR

• Ülserler: Şiddetli rahim sarkması durumlarında, vajinal bölge rahmin aşağı inişiyle beraber dışarı çıkarak iç çamaşıra sürtünebilir. Bu durum bazı vakalarda vajinada ülserlere (yara) yol açabilir. Nadir vakalarda da ülserler enfekte olabilirler.

• Diğer pelvik organların sarkması: Eğer rahminiz sarkıyorsa diğer pelvik organlar olan mesane ve rektum da birlikte sarkabilir. İdrar yapmayı zorlaştıran ve idrar yolu enfeksiyonu riskini artıran sarkmış mesane (sistosel) vajenin ön duvarında çıkıntı oluşturur. Rektum üzerindeki bağ dokusunun zayıflığı, bağırsak hareketlerini zorlaştırabilecek rektumun vajene fıtıklaşmasına (rektosel) neden olabilir.

TANI

• Pelvis Muayenesi: Rahim sarkması tanısı genellikle jinekolojik muayenede konur. Bu muayene sırasında, sizden ıkınmanız veya kaslarınızı sıkmanız istenebilir.  Muayeneniz ayakta veya jinekolojik muayene pozisyonunda yapılabilir.

• Anket: Rahim sarkmanızın hayat kalitenizi nasıl etkilediğini gösteren doktorunuzun sizi değerlendirmesine yardımı  olacak bir anket doldurabilirsiniz. Bu bilgi tedavi kararlarınıza rehberlik edebilir.

• Ürodinami testleri: Eğer şiddetli idrar kaçırmanız (inkontinans ) varsa mesane fonksiyonlarınızın değerlendirilebilmesi ve cerrahi tedaviden göreceğiniz yararın belirlenmesi için gerekebilir.

• Manyetik rezonans görüntüleme: Rahim sarkmasında, manyetik rezonans görüntüleme (MRI) veya ultrason gibi görüntüleme testlerine genellikle ihtiyaç duyulmaz. Ancak  bu testler bazen sarkmanın derecelendirmesinde faydalı olabilir.

ÖNLEME YOLLARI

Rahim sarkması her zaman önlenemese de risk azaltılabilir:

• Kegel egzersizleri: Bu egzersizler özellikle doğum sonrası etkilenen pelvik taban kaslarınızı güçlendirebilir. Kegel egzersizi yapabilmek için aşağıdaki adımları izleyin:

  - Pelvis taban kaslarınızı (idrarı durdurmak için kullandığınız kaslarınızı) sıkın.

  - Sıkma işlemini 5 saniye boyunca devam ettirin, sonra 5 saniye gevşek bırakın.        

  - Eğer bu çok zor olursa başlarda 2 saniye sıkıp 3 saniye gevşeyin.

  - 10 saniye kasılı tutabildiğiniz zamana kadar çalışmaya devam edin.

  - Bu egzersizi her seferinde 10 defa, günde 3 set olarak yapın.

• Pilates: Bu egzersiz yöntemi ilgili kaslarınızın güçlenmesine yol açar

• Kronik Kabızlığın önlenmesi ve tedavi edilmesi: Fazla miktarda sıvı alın. Meyve, sebze, fasulye ve tam tahıllı gevrekler gibi yüksek lifli yiyecekleri yiyin.

• Ağır kaldırmaktan kaçınma ve ağır kaldırırken doğru yöntemi kullanmak: Ağır bir şey kaldırırken bel ve sırtınız yerine bacaklarınızı kullanın.

• Kronik öksürüğü kontrol altına almak: Sigara içmeyin ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOACH) veya bronşit için tedavi alın.

• Kilo almaktan kaçınmak: İdeal kilonuzu ve eğer ihtiyacınız varsa kilo verme stratejinizi belirleyin.

TEDAVİ

Rahim sarkması şiddetli değilse ve bir şikayetiniz yoksa genellikle bir tedavi gerekmez. Ancak pelvis tabanı tonusunu kaybetmeye devam edebilir, zamanla rahim sarkması ilerleyebilir ve şikayetler ortaya çıkabilir.

Tedavi Seçenekleri

1- Laser Uygulamaları: Vajinal kas ve destek dokularının tonusunu ve gücünü artırır, gevşekliği azaltır ve hafif sarkmalarda şikayetlerin azalmasını sağlar.

2- Vajinal Pesser: Bu plastik veya silikon bir halkadır. Bu alet vajinanızın içine yerleştirilir ve rahminizi yerinde tutar. Pesserler, düzenli olarak çıkartılıp temizlenmelidir. Bazı pesserleri akşam çıkarıp sabah takabilirsiniz ama bazı pesserler takıldığı yerde uzun süre kalabilmektedir. Geçici bir tedavidir, sadece kullanıldığı süre işe yarar. Pesserler vajinal dokuyu yaralayabilir ve cinsel ilişkiyi engelleyebilir.

3- Cerrahi: Şiddetli sarkmalarda ve şikayetin çok olduğu durumlarda kalıcı bir tedavi olarak anatominin restorasyonu için cerrahi uygulanır. Minimal invaziv yöntemler        (laparoskopik ve robotik), vajinal veya açık cerrahi kullanılabilir. Bu onarım sırasında bazen zayıf dokuları desteklemek için sentetik materyaller kullanılabilir. Rahim sarkması için yapılan cerrahi tedavide bazı şartlarda rahmin  alınması anlamına gelen histerektomi ameliyatı yapılabilir. Her ameliyatın avantaj ve dezavantajları mevcuttur ve bunlar için cerrahınızla konuşarak karar vermeniz gerekecektir.

• Sakropeksi ( sakrokolpopeksi / sakrohisteropeksi): Bu yöntemde vajen kafı veya uterus sakrum kemiğine bie bant şeklinde sentetik bir materyal ( mesh ) ile fikse edilir. Bu teknik laparoskopik, robotik veya açık olarak yapılabilir.

• Uterosakral Plikasyon: Laparoskopik olarak uterusu ve vajeni yerinde tutankardinal ve uterosakral ligamanlar birbirlerine bağlanır ve güçlendirilir.

• Laparoskopik Lateral süspansiyon: Servikovajinal fasiaya mesh fikse edildikten  sonra her iki yan tarafta peritonun altından iliak crestin 2 cm üzerinde batın ön duvarından mesh çıkartılır ve kesilir.

• Laparoskopik Pektopeksi: Bant şeklinde bir mesh ön vajen duvarına veya servikse fikse edilir ve uçları pelvisin yan tarafında iliopektineal ligamana bağlanır.

• Sakrospinoz fiksasyon: Vajinal yolla vajen kafı genellikle tektaraflı skrospinöz ligamana fikse edilir.

Eğer ilerde gebelik planınız varsa rahim sarkması ameliyatları için uygun bir aday olmayabilirsiniz. Çünkü gebelik ve bebeğin doğumu rahminizi destekleyen dokular üzerinde gerilim oluşturacağı için onarım ameliyatının faydalarını ortadan kaldıracaktır. Ayrıca sağlık sorunları olan hastalarda cerrahi tedaviler riskli olabileceği için pesser kullanımı uygun tedavi seçeneği olabilir.

Karne, Çocuğun Değerini Belirleyen Bir Ölçüt Değildir

Sömestir tatili geldiğinde her ne kadar çocukları ve gençleri tatil heyecanı sarmış olsa da kimi ailelerde karne gerginliği yaşanabiliyor. Sömestir, bazı çocuklara göre tatil ve eğlence iken bazılarına göre ise yaşanan sınav ve not stresi sonrası ailelerle yüzleşme olabiliyor. İlkokul çağındaki çocukların okula başladıklarında adaptasyon sorunları yaşamamaları için

uygun bir tatil programı oluşturulması önemli. Ortaokul ve lise çağındaki çocuklar için ise ilerde kaygı ve özgüven eksikliği gibi sorunlara yol açabilecek duyguların önüne geçilmesi

büyük önem taşıyor.

Sömestir tatili için ebeveyn tutumlarının önemine değinen Psikolog Buse Başakgil, çocuk ile anne-baba arasındaki iletişim kopukluklarının çocuğun ailesinden uzaklaşarak dış çevreye yönelmesine neden olacağını vurguluyor.

Psikolog Buse Başakgil ebeveynleri uyararak şunları söyledi: “Çocuğunuzun karnesini başka karneler ile kıyaslamayın. Akranları ile kıyaslanmak, arkadaşlarının kendisinden daha iyi olduğuna vurgu yapmak, başarısızlıkla suçlamak; çocuğunuzda kaygı, yetersizlik, özgüven eksikliği ve hatta değersizlik duygusuna yol açar. Bu nedenle karne notlarını değerlendirirken öncelikle karnedeki olumlu yönlere vurgu yapın. Bu durum, onun özgüveninin artmasına, başarı duygusunun pekişmesine zemin hazırlar. Olumlu yönleri vurguladıktan sonra çocuğunuzun kendini ifade etmesine de fırsat vererek başarısızlıklar üzerinde durmak, bu durumun nedenlerini birlikte, suçlayıcı ve yargılayıcı dil kullanmadan değerlendirmek gerekir. Bu nedenle esasında sömestir, başarısız olunan derslerin desteklenmesi ve telafisi için bulunmaz bir fırsattır.

Çocuğunuz Hayattan ve Sizden Kopma Duygusu ile Tanışmasın

Başarısızlık geçici bir durumdur. Karnedeki notların çocuğun kimliğine ait bir özellikmiş gibi yaftalanmasının ve ‘Sen tembelsin, yaramazsın, aklın beş karış havada! Bu gidişle ikinci dönemde sınıfı geçemezsin, bu kadar çalışmayla başarılı olamazsın’ gibi söylemlerden kesinlikle uzak durulması gerekiyor.

Örneklerle belirttiğimiz bu tip cümleler çocukta ‘Ben hiçbir işe yaramıyorum, hep başarısızım ve öyle kalacağım’ algısına sebep olup kaygıyı arttırır, çocuğun özgüvenini azaltır. Çocuk bir alanda başarısız ise ilgi alanları değerlendirilip iyileştirmeye yönelik neler yapılacağına bakılması gerekiyor. Geçmiş yıllarda ailesinin tepkisi nedeniyle karne yüzünden intiharlar gündeme gelmişti. Kırık karne notları yoğun kaygı ve cezalandırma korkusu ile birleşerek yaşama son verme girişimine neden olabilir. Çocukların aldıkları karne ve sınav notları maalesef onların değerlerini belirleyen bir ölçüt hâline geldi. Bu nedenle çocuklar başarısız olduklarında kendilerini aynı zamanda değersiz hissediyorlar ve bu durum sadece o dönemle kısıtlı kalmıyor. Geleceğe yönelik umutsuzluk, ‘ben yeterince akıllı değilim, çalışkan değilim’ gibi düşünceleri yaratıyor. Kişinin kendine duyduğu değer ve saygıda düşme oluyor. Bu da bazen, çocuğun kendine zarar verici davranışlara başvurmasına neden olabiliyor.

Pahalı Hediye, Öğrenme ve Gelişme Hedefinde Sapmaya Neden Oluyor

Okul dönemi çocuk ve gençler için hediye seçiminde daima öncelik sözlü ödül olmalı, daha sonra ise çocuğun istediği, yaşı ve sınıfı ile uyumlu bir maddi ödül olabilir.

Maddi ödülün değerinden çok, sembolik anlamı önemlidir. Özellikle ilkokul seviyesinde olan çocuklar için karmaşık olmayan basit oyuncaklar, boya kalemleri, top, bisiklet, giysi, doğa tatili, sinema ve müze gezileri olabilir. Karne hediyesi olarak bilgisayar, çok pahalı oyuncaklar, değerli takı, cep telefonu, evcil hayvan alımını önermiyoruz. Çocuk ders notlarının yüksek olduğunda pahalı bir hediye ile ödüllendirildiğinde çocuğun birincil hedefi öğrenmek ve gelişmekten çok ödüle ulaşmak olacaktır. Dolayısıyla anne ve baba ile çocuk arasında yapılan hediye anlaşması ya da pazarlığının, öğrenme ve okul başarısına hiçbir katkısı olmayacaktır.

Buse Başakgil | Psikolog

Ebeveynlerin Kötü Karne Sonrası Yapmaması Gereken Davranışlar

Öncelikle kötü not getirdiği için çocuğunun ilgi duyduğu voleybol, futbol benzeri bir alanı kısıtlamak sıklıkla karşılaştığımız hatalı davranış modellerinden. Ayrıca sürece değil, sonuca odaklanmak yani karnedeki notlar kötü gelse dahi dönem içerisinde ders çalıştığı, emek verdiği görülen çocuğun notu kötü diye onu yargılamakta bu duruma dahil olan davranışlardan. Yine karne görüldüğünde, ilk önce düşük notlara odaklanıp bunlar üzerinden yorumlar yapmak ve kötü not getirdi diye çocuğunuzu şefkatten, ilgiden ve sevgiden mahrum bırakmak gibi tutumlarda, klinik olarak sıklıkla karşılaştığımız ve onaylamadığımız durumlardır.”